Na czym polega kontraktacja nasion traw i zbóż?

Dodano: 2024-11-12

Specyfiką produkcji rolnej, a zwłaszcza prowadzenia wszelkiego rodzaju upraw, jest ściśle uzależniony od warunków zewnętrznych i długotrwały cykl produkcyjny. W przypadku rolnictwa wszystkie czynności muszą więc być planowane z dużym wyprzedzeniem, co może rodzić wiele przeszkód związanych z koniecznością przewidywania koniunktury i zapotrzebowania na konkretne plony.

Przestawienie się na inny profil działalności jest również dość problematyczne, ze względu na konieczność zapewniania poszczególnym roślinom różnych warunków glebowych czy nie zawsze możliwe łączenie w kolejnych latach poszczególnych upraw. Pewnym zabezpieczeniem dla rolników jest możliwość zawierania specjalnego rodzaju umów przewidzianych w Kodeksie cywilnym, a mianowicie umów kontraktacyjnych. Dotyczą one zobowiązania rolnika do dostarczenia w określonym terminie sprecyzowanej ilości produktów rolnych lub plonów zebranych ze wskazanego areału oraz upoważniają do uzyskania za nie wyznaczonej w umowie ceny. W ramach współpracy podmiot, który zawiera z rolnikiem np. umowę kontraktacyjną nasion traw i zbóż jest zobligowany do umożliwienia zaopatrzenia się w potrzebne nasiona oraz udzielenia na ten cel pomocy finansowej, a także zagwarantowania odpowiedniego wsparcia agrotechnicznego. Jest to szczególnie ważne w przypadku przywołanej produkcji roślinnej prowadzonej na nasiona, ponieważ wymaga ona spełnienia szeregu wymogów technologicznych i wiąże się z pewnym ryzykiem. Przyjrzyjmy się bliżej konstrukcji i wymaganiom umów kontraktacyjnych, zobaczmy, z czym wiąże się produkcja nasienna i sprawdźmy, czy może ona być opłacalna dla rolnika.

Co wiąże się z zawarciem umowy kontraktacyjnej?

Umowa kontraktacji to jedna z tzw. umów nazwanych, a zatem wymagających dokładnego zabezpieczenia interesów stron, które ją zawierają przez precyzyjne zdefiniowanie niezbędnych w niej elementów oraz zasad, na których się one opierają. W przypadku umowy kontraktacji kluczowy będzie fakt, że może ona być zawarta między producentem rolnym, a zatem osobą posiadającą gospodarstwo rolne albo prowadzącą działalność rolniczą, jak również grupą producentów a podmiotem skupującym, który może działać w dowolnej formie prawnej od jednoosobowej działalności gospodarczej po spółkę prawa handlowego np. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Przedmiotem umowy kontraktacyjnej jest wytworzenie przez rolnika określonego produktu – plonu, mleka, jaj czy zwierząt hodowlanych. W umowie musi się znaleźć precyzyjne określenie ilości kontraktowanych produktów, zarówno w postaci podania ich wagi, jak i zapisaniu sztuk czy wskazaniu obszaru, z jakiego mają pochodzić dostarczane dobra. Nie można również zapominać o określeniu parametrów jakościowych, jakie powinny spełniać dostarczane produkty oraz sprecyzowaniu terminu dostawy, jej miejsca lub warunków.

Umowa kontraktacyjna musi zawierać również określenie ceny, jaka zostanie wypłacona rolnikowi po przekazaniu produktów. Przepisy dopuszczają wskazanie konkretnej kwoty, ale także dają możliwość ustalenia jej w przyszłości. W takim przypadku niezbędne będzie jednak szczegółowe podanie kryteriów, na podstawie których będzie ona wyliczona. Istnieje pełna swoboda co do tego, na jakich wskaźnikach zostanie oparte wyliczenie ceny – może to być zarówno formuła matematyczna, jak i zdecydowanie się na cenę rynkową obowiązującą we wskazanym w umowie dniu. Warto pamiętać, że umowę kontraktacji najlepiej jest zwierać w formie pisemnej, co ułatwia rozstrzyganie wszystkich związanych z nią wątpliwości i sporów.

Podstawą umowy kontraktacyjnej jest uzależnienie jej wykonania od sił przyrody. W razie wystąpienia warunków uniemożliwiających rolnikowi wywiązanie się ze swoich zobowiązań kontrahent nie może domagać się odszkodowania czy spełnienia świadczenia mimo obiektywnej niemożności jego realizacji. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że w przypadku, gdy na przeszkodzie w wywiązaniu się z umowy staną zjawiska dotykające tylko części produkcji, np. grad zniszczy 50% obsianych pól, rolnik będzie wciąż zobowiązany do dostarczenia połowy zakontraktowanej ilości plonów.

Rolnik zawierający umowę tego rodzaju ma nie tylko możliwość zagwarantowanego zbytu na wytworzone produkty, ale również uzyskania świadczeń dodatkowych w niej zawartych. Może to być m.in. zaopatrzenie go w materiał siewny, środki ochrony roślin, niezbędne nawozy, preferencyjne finansowanie potrzebnych środków produkcji. W zakres świadczeń może wchodzić również pomoc agrotechniczna. Warto pamiętać, że kontrahent w ramach podpisywanej umowy może zastrzec sobie prawo do sprawdzania dotrzymywania zawartych w umowie warunków, np. co do terminowego wykonywania określonych zabiegów czy ich rodzaju.

Jak może przebiegać hodowla materiału siewnego w ramach umowy kontraktacyjnej?

Produkcja nasienna, podobnie jak wszystkie inne rodzaje upraw rolnych czy hodowli, może być przedmiotem zawarcia umowy kontraktacyjnej. Ponieważ materiał siewny jest poddawany szczególnym rygorom zarówno podczas uprawy, jak i jej prowadzenia podpisywana umowa może zawierać szereg postanowień dodatkowych związanych z obowiązkami obu stron. Istotny będzie prawidłowy dobór gleby – pod względem jej parametrów np. odpowiedniego dla konkretnego gatunku pH czy zawartości składników odżywczych. Liczyć się będzie właściwe wyznaczenie terenu uprawy – zagwarantowanie by poprzednie uprawy nie powodowały zagrożenia i nie generowały powstawania patogenów, które mogłyby przenieść się na prowadzoną plantację. Nie można zapominać o zachowaniu wymaganych odległości dla izolacji przestrzennej, prawidłowego oznaczenia uprawy zgodnie z obowiązującymi wymogami oraz przechowywania dokumentacji wysiewanego materiału. Podobnie jak w przypadku kontraktacji innych rodzajów upraw kontrahent rolnika ma obowiązek sprawdzenia, czy konkretne rośliny mogą właściwie plonować w danych warunkach glebowych. W trakcie uprawy kontrahent ma prawo do przeprowadzania kontroli uprawy w trakcie wizji lokalnych łączących się z pobieraniem koniecznych próbek np. na początku kłoszenia i po pełnym dojrzeniu nasion. W przypadku kontraktacji na nasiona sprawdzenie będzie dokonywane przez kwalifikatora urzędowego lub akredytowanego i zakończy się wydaniem świadectwa uznania plantacji.

Rolnik, który zakontraktował dostawę materiału siewnego, ze swej strony powinien dopilnować wykonania wszystkich wymaganych zabiegów uprawowych i agrotechnicznych. Gleba musi być właściwie przygotowana do siewu, zasilona nawozami, a sam siew prowadzony według obowiązującej normy wysiewu, przy przestrzeganiu odpowiedniej czystości eliminującej niebezpieczeństwo wymieszania ziarna. W zależności od gatunku roślin należy też zadbać o prawidłowe zagęszczenie czy głębokość siewu. Niezbędne będą wykonywane we właściwych momentach zabiegi pielęgnacyjne, w tym odchwaszczanie ustaloną metodą np. chemiczne lub mechaniczne czy też choćby używanie preparatów grzybobójczych. Specjalne procedury muszą być dochowane na etapie zbioru ziarna oraz jego omłotu – również tu szczególnie ważne będzie zachowanie właściwej czystości oraz dopasowanie się do wymagań związanych z przygotowywaniem materiału siewnego. Liczą się także procedury stosowane podczas oczyszczania i stopnia suszenia ziarna, tak by uzyskać optymalną dla wybranego gatunku wilgotność.

Przy materiale siewnym procedura czyszczenia obejmuje na ogół wianie wstępne, dla pozbycia się zanieczyszczeń mineralnych i resztek roślin sortowanie nasion według rozmiaru – grubości, długości czy wymaganej symetrii. Ważne jest również selekcjonowanie pod kątem ciężaru właściwego ziaren za pomocą stołu grawitacyjnego oraz sortowania optycznego. Pobrane próbki ziarna są badane w laboratorium, a po uzyskaniu pozytywnej oceny mogą zostać zaprawione, co pomoże uniknąć porażenia patogenami. W wielu przypadkach zaprawa jest też uzupełniania optymalną dawką nawozu, co ułatwia wzrost siewki w pierwszym okresie. Proces produkcji kwalifikowanego materiału siewnego kończy się workowaniem nasion oraz umieszczaniem przewidzianej przez przepisy etykiety poświadczającej, że spełnia on wszystkie wymagania.

Czy warto uprawiać rośliny na nasiona?

Uprawianie roślin na materiał siewny jest nie tylko potencjalnie zyskowne, ale również perspektywiczne. Kwalifikowany materiał siewny nie jest jeszcze tak bardzo popularny, jak w innych krajach, ponieważ wzrost plonowania wciąż można uzyskiwać, intensyfikując zabiegi agrotechniczne. Warto jednak pamiętać, że wykorzystanie tych rezerw sprawi, że dalsza poprawa wydajności nie będzie już możliwa bez wysiewania ziarna najwyższej jakości i pochodzącego z pewnego źródła. Szacując, że wykorzystany potencjał to w zależności od gatunku do 30% zasiewów można określić, że w najbliższym czasie popyt na ziarno przeznaczone do siewu będzie systematycznie wzrastał. Tendencja ta będzie się łączyła z dalszą specjalizacją gospodarstw i zwiększaniem ich areałów. Warto też pamiętać, że duże znaczenie mają tu różnice geograficzne – w rejonach takich jak Śląsk czy Wielkopolska wykorzystanie ziarna kwalifikowanego jest na dużo wyższym poziomie niż na Mazowszu, w Małopolsce czy na Podlasiu.

Trzeba również mieć na uwadze fakt, że do sięgania po kwalifikowane ziarno siewne zachęcają przede wszystkim znacznie większe plony. Bez odpowiednio częstej wymiany – w wielu krajach Unii Europejskiej jest ona zwykle prowadzona co roku lub co dwa lata – bardzo szybko postępuje degeneracja i obniżenie plonowania, często stawiające pod znakiem zapytania całą efektywność prowadzonej produkcji. Spadki plonów najczęściej wynoszą powyżej 20%, co nierzadko oznacza, że uprawa staje się nieopłacalna. Warto pamiętać, że na taki efekt składają się rezultaty nieodpowiedniej jakości ziarna – uszkodzenia mechaniczne powstające z uwagi na niewłaściwe postępowanie podczas zbioru, omłotu i suszenia, problemy z kiełkowaniem, czy nierównomierne wschody. Duża ilość przypadkowego ziarna obcego może z kolei sprawić, że plon nie będzie się kwalifikował do skupu. Przy korzystaniu z własnego lub pochodzącego z niesprawdzonego źródła ziarna często dochodzi także do zakażeń rozmaitymi patogenami.

Ważnym czynnikiem przemawiającym za stosowaniem materiału kwalifikowanego jest możliwość uzyskania dopłat z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do jego zakupu. Choć zasady pozyskania dodatkowych środków ulegają częstym zmianom, a działanie corocznych programów nie zawsze będzie idealne, to uzyskane kwoty mogą znacznie ograniczyć ponoszone koszty i podnieść opłacalność inwestycji. W przypadku wielu firm oferujących materiał kwalifikowany rolnik może też liczyć na fachowe wsparcie oraz poradę co do wyliczenia normy wysiewu w konkretnych warunkach glebowych i klimatycznych.

Nie można także zapominać o korzyściach płynących z zawarcia umowy kontraktacyjnej, która w przypadku uprawy nasiennej jest standardem. Współpraca z wyspecjalizowaną w produkcji nasion firmą, której zależy na pozyskaniu rzetelnego współpracownika, jest opłacalna dla obu stron i pozwala na uzyskanie bardzo satysfakcjonujących zysków. Nie bez znaczenia jest też możliwość pozyskania nowych doświadczeń i dywersyfikacji źródeł przychodów.